Оюун ухаан
З.Бат-Отгоны “Хүн болохуй, хүн байхуй” номонд “ Ухамсар гэдэг бол ухаарах чадвар. Өөрөөр хэлбэл, ухаарах чадвараараа л хүн амьтнаас ялгарна. Ухамсар буюу ухаарах чадварыг гадаад, дотоод гэж хоёр ангилж болмоор.
Гадаад ухамсар бол оюун ухаан. Энэ нь гадаад орчноо таньж мэдэх, ухаарах чадвар. Харин дотоод ухамсар гэдэг бол сэтгэл бөгөөд энэ нь хүнээс гадаад, дотоод ертөнцөө болон өөрийгөө таньж, ухаарах чадвар.
Гадаад орчин гэдэгт хүнээс бусад бүх зүйл болон хүний бие махбод ч орно.
Харин дотоод ертөнц гэдэгт хүний оюун, сэтгэл орно.
Хүний бие махбод бол гарт баригдаж, нүдэнд үзэгддэгээрээ бодит ойлголт. Харин оюун, сэтгэл нь нүдэнд үзэгдэж, гарт баригдахгүй ч мөн л бодит зүйл. Нүдэнд үзэгдэхгүй боловч тэдгээр нь хүний үйл, үйлдэл, үйл ажиллагаанд тусгалаа, биелэлээ олж байдаг...
Орчлонгийн янз бүрийн юмсын тухай мэдээ, мэдээллийг хүлээн авч, өөртөө нэгтгэн боловсруулсны үндсэн дээр оюун дүгнэлтийн замаар түүнийг тусгаж таних, мэдэх, ухаарах, түүнчлэн тийнхүү таньж ухаарснаа илэрхийлэх чадварыг оюун ухаан гэнэ. Иймээс оюун ухаан нь хүнээс гадаад орчноо таних, мэдэх, ухаарах чадвар юм.” гэжээ.
Махбод, хийбод, оюун өөрөөр хэлбэл бие, сэтгэл, ухаан гурав нь зөвхөн хүн хэмээх амьтанд л заяагдсан учир хүний төрлийг олох нь их буяны үр гэж үздэг. Тамын, бирдийн төрөлтөн зөвхөн бие, адгуусан төрөлтөн бие болон сэтгэл, асури, тэнгэр төрөлтөн сэтгэл, оюунтай гэдэг. Оюун ухаант хүний биед л төрсөн сүнс төрөл дээшлэх боломжтой ажээ. Даалгавар, томилолтынхоо дасгалуудыг сайн давтаж хийж сурвал шүү дээ.